अनुसूची “ज” - कर्मचार्‍यांची कर्तव्ये - महाराष्ट्र खाजगी शाळा कर्मचारी (सेवेच्या शर्ती) नियमावली, १९८१

 अनुसूची “ज”

 [नियम २२ (१) पहा]

कर्मचार्‍यांची कर्तव्ये

 

१. मुख्याध्यापकाची कर्तव्ये :

(१) शैक्षणिक बाबीसंबंधीची कर्तव्ये -

 मुख्याध्यापक ज्या एका किंवा अनेक स्वतः स शिकवतो त्या संबंधातील, त्याच्या शिक्षक या नात्याने असलेल्या कर्तव्याखेरीज शासनाकडून वेळोवेळी देण्यात निदेशाच्या अधिनतेने मुख्याध्यपक ,-

(अ) त्याच्या शाळेतील सर्व विद्यार्थ्यांचे शिक्षण व शारिरिक शिक्षण सक्षम व प्रभावीपणे होण्यासाठी सामान्यतः जबाबदार असेल;

(ब)शाळेत वक्तशीरपणे हजर राहील, नेमून दिलेल्या शाळेच्या तासांमध्ये शाळेत उपस्थित राहील, शाळेतील कामाकडे पूर्णपणे लक्ष देईल; आणि शाळेच्या तासांमध्ये कोणतेही खाजगी काम करणार नाही;

(क) शिक्षकांच्या कामाचे प्रमाण नियमित व नियंत्रित करील आणि शाळेतील शिक्षणाचा दर्जा राखण्यास जबाबदार असेल;

(ड) नियोजन व मूल्यमापन यासंबंधात स्थूल मार्गदर्शन तत्त्वांची तरतूद करण्यास जबाबदार असेल;

(ई) त्याच्या एका किंवा अनेक वर्गामध्ये असलेल्या विद्यार्थ्याची व्यवस्था करण्यास आणि वर्ष भरतील त्यांची प्रगती व नियतकालिक तसेच, ज्या ज्या सत्रात परीक्षांचा निकाल यावरून त्यांना वरच्या इयत्तेत पाठवाण्यास जबाबदार असेल;

(फ) शाळा समितीबरोबर विचारविनिमय करून, पाठयपुस्तके, हस्तपुस्तिका, स्वाध्यायपुस्तिका इत्यादी विहित करील;

(ग) दिशानिदेशन पाठयक्रम (Orientation Courses) शिकून घेईल व ते यशस्वीरित्या पूर्ण करील;

(ह) माध्यमिक शाळा प्रमाणपत्र (एस. एस. सी. ) व उच्च माध्यमिक शाळा प्रमाणपत्र (एच. एस. सी. ) त्या परीक्षांमध्ये विद्यार्थ्याची शैक्षणिक कामगिरी सातत्याने निकृष्ट दर्जाची राहील तर, उत्तरदायी असेल.

(२) सामान्य प्रशासनविषयक बाबीसंधातील कर्तव्ये :-

मुख्यध्यापक हा, -

(अ) शाळा सुरळीत व कार्यक्षमरित्या चालण्याबाबत व्यवस्थापक वर्गाला जबाबदार असेल;

(ब) (एक) मुलांनी शाळेत नियमित यावे यासाठी त्यांच्या पालकांना प्रवृत्त करील;

(दोन) शाळेत गैरहजर राहणाऱ्या मुलांच्या पालकांशी आपल्या सहाय्यकांच्या मदतीने संपर्क साधून त्यांच्या मुलांच्या गैरहजेरीच्या अथवा अनियमित उपस्थितीच्या कारणांची चौकशी करून मुलांनी नियमितपणे शाळेत हजर राहण्याची व्यवस्था त्यांनी करावी यासाठी त्यांना प्रवृत्त करून आपल्या शाळेतील हजेरी वाढविण्यासाठी शक्य ते सर्व प्रयत्न करील;

(क) विद्यार्थ्याने किंवा पालकाने अर्ज केल्यावर आणि फी विहित केली असल्यास, ती भरल्यानंतर, शाळा सोडल्याची प्रमाणपत्रे किंवा सर्वसाधारण नोंदवहीतील उतारे देईल.

(ड) शिक्षणाधिकाऱ्याने विहित केलेल्या अनुसूचीच्या चौकटीत कामाचे दिवस व सुट्या यांची संख्या निश्चित करील आणि दरवर्षी शाळचे वेळापत्रक तयार करील;

(ई) शाळेच्या सर्व नोंदवह्या व अभिलेख योग्यप्रकारे ठेवण्यास जबाबदार असेल;

(फ) बैठे खेळ व क्रीडा, नियतकालिक परीक्षा घेणे व सह शालेय गोष्टींची व्यवस्था करणे इत्यादीसह शाळेचे सर्वसाधारण कार्यक्रम आयोजित करण्यास जबाबदार असेल;

(ग) आपल्या शाळेतील विद्यार्थ्याना स्वच्छतेची व टापटिपीची सवय लावील आणि त्यांची वर्तणूक व शिस्त याबद्दल जबाबदार असेल;

(ह) आपल्या सहाय्यकांच्या कामावर देखरेख व नियंत्रण ठेवील आणि त्यांच्या कामात समन्वय साधील; त्यांची कार्यक्षमता व शिस्त याविषयी उत्तरदायी असेल आणि आपल्या सहाय्यकांनी गैरवर्तवणूक किंवा शिस्तभंग केल्याचे त्याच्या निदर्शनास आल्यास, अशा प्रकरणांचा अहवाल, व्यवस्थापनाच्या मुख्य कार्याधिकाऱ्यांकडे पाठवील;

(इ) आपल्या सहाय्यकांच्या कामाची रोजवहीत नोंद ठेवील;

(ज) पर्यवेक्षक किंवा शिक्षक किंवा दोघेही यांच्या आठवड्यातून कमीत कमी दोन पाठांचे निरीक्षण करील आणि त्यांची नोंदठेवील आणि उपमुख्याध्यापक किंवा दोघांनी ठेवलेल्या रोजवह्यांची ठराविक कालांतरागणिक तपासणी करील;

(के) आपल्या शाळेतील विद्यार्थ्यामध्ये जातीय सलोखा आणि सदभाव वाढवील आणि विद्यार्थ्यामध्ये त्यांची जात किंवा त्यांचा समाज आधारे कोणत्याही प्रकारचा भेदभाव केला जाणार नाही, अशी खात्रीशीर तजवीज करील;

(ल) शासनाने आयोजित केलेल्या कोणत्याही परीक्षेसाठी आणि महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळाने किंवा विभागीय मंडळाने माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्र किंवा उच्च माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्र परीक्षांसाठी तशी नियुक्ती केल्यास, परिक्षाचालक किंवा परीक्षा उपचालक किंवा पर्यवेक्षक म्हणून काम पाहिल; आणि शासनाने किंवा मंडळाने त्या परीक्षांच्या संदर्भात विहित केलेल्या नियमानुसार कार्यक्षमता आणि शिस्त राखणे याबद्दल जबाबदार राहील;

(म) शासनाने आयोजित केलेल्या कोणत्याही परीक्षेसाठी आणि माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्र आणि उच्च माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्र परीक्षांसाठी परीक्षक किंवा सहाय्यक परीक्षक किंवा नियामक किंवा प्रमुख नियामक किंवा प्राश्निक (पेपर सेंटर ) किंवा तज्ञ म्हणून काम करील आणि शाशनाकडून आणि महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळ किंवा विभागीय मंडळ यांच्याकडून सोपविण्यात येईल असे अन्य काम करील; आणि याबाबत शासनाने किंवा मंडळाने त्या संदर्भात विहित केलेल्या नियमानुसार कार्यक्षमता आणि शिस्तपालन यासाठी जबाबदार राहील;

(न) आपल्या शाळेच्या कर्मचाऱ्यांना नैमित्तिक रजा मंजूर करील;

(ओ ) खात्याच्या निदेशानुसार शाळेच्या वस्तूचा कायदेशीर तऱ्हेने उपयोग करण्यास जबाबदार राहील आणि सर्वसाधारणपणे व्यवस्थापक वर्गाच्या निरनिराळ्या परीक्षा आणि विशेषकरून खात्याच्या गरजेनुसार सुरळीतपणे पार पाडण्यासाठी पूर्ण साहाय्य देईल;

(प) शाळा समिती व विद्यापरिषद यांच्या बैठक बोलावण्यासाठी व्यवस्था करील;

(र) शाळेच्या प्रत्येक प्रकारच्या मालमत्तेची योग्यरीत्या काळजी घेतली जात आहे आणि शाळेचा परिसर, वास्तू स्वछ व नीटनेटकी ठेवली जात आहे याची खात्रीशीर तजबीज करण्यास जबाबदार राहील. अशा मालमत्तेला पोचलेल्या नुकसानीचे वृत्त तो योग्य त्या प्राधिकऱ्याकडे करील, कळविल;

(स) आपल्या शाळेतील कर्मचाऱ्यांची सेवापुस्तके ठेवण्यास व त्यामध्ये नियतकालिक नोंदी करून त्या साक्षांकित करण्यास जबाबदार राहील;

(ट) आपल्या शाळेतील कर्मचाऱ्यांची ज्येष्ठता सूची तयार करण्यास आणि ती जतन करून ठेवण्यास व्यवस्थापक वर्गास सहाय्य करील;

(ऊ) कर्मचाऱ्यांचे गोपनीय अहवाल तयार करण्यास आणि कर्मचाऱ्यांना प्रतिकूल शेरे कळवण्यास जबाबदार राहील;

(व) कर्मचाऱ्यांची सेवा निवृत्तीविषयक कागदपत्रे वेळेवर तयार करण्यास आणि ती संबंधित प्राधिकाऱ्याकडे सादर करण्याच्या कामाकडे जातीने लक्ष पुरवील व त्यास जबाबदार राहील.

(बा) नियमानुसार आवश्यक असल्यासप्रमाणे शाळेच्या कर्मचारी वर्ग पुरेसा असल्याचे किंवा नसल्याचे शाळा समितीच्या नजरेस आणून देईल आणि काही कमतरता असल्यास शक्य तितक्या लवकर ती दूर करण्याचा प्रयत्न करील;

(क्ष) राज्य शासन, संचालक, उप-संचालक किंवा, प्रकरणपरत्वे, शिक्षण अधिकारी त्यास शिक्षणसंबंधाने सांगेल अशी इतर कामे करील आणि त्यासंबंधी तो देईल त्या सूचनांचे पालन करील;

(या) दिशा निदेशन पाठयक्रम शिकून घेईल आणि ते यशस्वीरित्या पूर्ण करील.

(३) आर्थिकबाबींचा संबंधातील कर्तव्ये :-

मुख्याध्यापक पुढील गोष्टींसाठी जबाबदार असेल -

(अ) व्यवस्थापक वर्गाने दिलेल्या सूचनांच्या अधिनतेने गरीब व पात्र विद्यार्थ्यांना फी-माफी मंजूर करणे;

(ब) ज्या विद्यार्थ्यांना पूर्वमाध्यमिक व माध्यमिक शाळेच्या शिष्यवृत्त्या मंजूर करण्यात आलेल्या आहेत त्यांच्या संदर्भात मासिक कविता प्रकरणपरत्वे, त्रैमासिक बिले तयार करणे आणि शिक्षण अधिकाऱ्यांकडे ती सादर करणे;

(क) पूर्वमाध्यमिक व माध्यमिक शाळांतील संबंधित विद्यार्थ्यांनी शिष्यवृत्त्यांची रक्कम तत्परते देणे;

(ड) फी भरणाऱ्या विद्यार्थ्यांची फी प्रत्येक महिन्याला गोळा करणे आणि खात्याने विहित केलेल्या तारखेपूर्वी सहकारी बँकेच्या बँक खात्यात ती जमा करणे;

(ई) माध्यमिक शालांत परीक्षा प्रमाणपत्र आणि उच्च माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्र परीक्षा याबद्दलची परीक्षा फी स्वीकारणे आणि परीक्षा प्रवेश अर्जांची छाननी करणे, महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळ किंवा विभागीय मंडळ यांच्या सचिवाने नेमून दिलेल्या तारखेच्या दिवशी किंवा त्यापूर्वी फीची रक्कम भरणे व अर्ज सादर करणे आणि परीक्षा फीचा हिशेब ठेवणे, तसेच परीक्षा केंद्राचा हिशेब ठेवणे आणि विनिर्दिष्ट केलेल्या कालमर्यादेच्या आत मंडळाला अंतिम हिशोबाचा अहवाल पाठविणे;

(फ) अन्य कोणत्याही वैध कारणांसाठी वेतनवाढ रोखलेला नसल्यास, कर्मचाऱ्यांना नियत तारखेपासून वेतनवाढ देणे;

(ग) शाळेची मासिक वेतन बिले तयार करणे आणि शिक्षण अधिकाऱ्याने त्याबाबतीत विनिर्दिष्ट केलेल्या दिनांकापूर्वी ती संपूर्णपणे तपासून व त्यावर सही करून ती शिक्षण अधिकाऱ्याला सादर कारणे;

(ह) आपल्या शाळेतील कर्मचाऱ्यांची पूरक वेतन बिले तयार करणे आणि शिक्षण अधिकाऱ्याने त्याबाबतीत विनिर्दिष्ट केलेल्या दिनांकापूर्वी ती तपासून व त्यावर सह्या करून ती शिक्षण अधिकाऱ्याला सादर करणे;

(ए) शिक्षण अधिकाऱ्यांकडून एखादे बीजक (इन्व्होईस) मिळाल्यावर कर्मचाऱ्यांच्या वेतनातून त्या रकम वसूल करून भरणा करणे अथवा, त्यांच्याकडून वेतन बिल किंवा पूरक वेतन बील आल्यावर वेतनाच्या रकमेचे तत्परतेन संवितरण करणे;

(ज) शाळेच्या रोकडवहीत नोंदी करणे आणि रोजच्या रोज ती अद्ययावत करून ती साक्षांकित करणे;

(के) सत्र-फीचे हिशेब आणि इतर अशासकीय व्यवहारांचे हिशेब ठेवणे आणि ते नियमितपणे अद्यायावत करणे;

(ल) खात्यात, त्याचप्रमाणे लेखीपरीक्षा विभागाने पाठवलेल्या लेखापरीक्षा टिप्पण्यांना तत्परतेने उत्तरे देणे;

(म) दिशानिदेशने पाठयक्रमांचे शिक्षण घेणे आणि ते यशस्वीरित्या पूर्ण करणे.

२. उपमुख्याध्यापकाची कर्तव्ये:

उपमुख्याध्यापक हा, स्वतः ज्या वर्गाला किंवा वर्गांना शिकवतो त्या वर्गांच्याबाबतीत शिक्षक म्हणून पार पाडावयाची त्याच्या कर्तव्यांव्यतिरिक्त आणि मुख्याध्यपकाने वेळोवेळी प्रसृत केलेल्या अशा कोणत्याही सूचनांच्या अधिनतेने, --

(१) उपमुख्याध्यापकाकडे जो वर्ग किंवा जे वर्ग दिलेले असतील त्यांच्या संबंधातील त्यांची कर्तव्ये पार पडण्याच्या कामी तो मुखयध्यापकास सहाय्य करील;

(२) आपल्या अखत्यारितील शिक्षकांच्या संबंधात रोजवही ठेवील, प्रत्येक आठवड्यात किमान एक पर्यवेक्षकाच्या किंवा शिक्षकाच्या पाठाचे निरीक्षण करील आणि त्याचा अभिलेख ठेवील आणि पर्यवेक्षकांनी तयार केलेल्या रोजवहीची नियतकालिक तपासणीसुद्धा करील;

(३) शाळाप्रमुख देईल अशा सूचनांच्या अधिनतेने आपल्या अखत्यारीतील शिक्षकांनी केलेल्या कार्याचे पर्यवेक्षण करील आणि त्यांची वर्तणूक, शिस्तपालन आणि कार्यक्षमता यासाठी जबाबदार राहील;

(४) शासनाने आयोजित केलेल्या कोणत्याही परीक्षेसाठी आणि माध्यमिक शालांत परीक्षा प्रमाणपत्र किंवा उच्च माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्र परीक्षांसाठी महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळ किंवा विभागीय मंडळाकडून नियुक्त केल्या गेल्यास, परिक्षाचालक किंवा परीक्षा उपचालक किंवा पर्यवेक्षक म्हणून काम पाहिल; आणि शासनाने आणि मंडळांनी संबंधित परीक्षांसाठी विहित केलेल्या नियमांनुसार कार्यक्षमता आणि शिस्तपालन यासाठी तो जबाबदार राहील;

(५) शासनाने आयोजित केलेल्या कोणत्याही परीक्षेसाठी आणि माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्र किंवा उच्च माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्र परीक्षांसाठी परीक्षक किंवा सहाय्यक परीक्षक किंवा नियामक किंवा प्रमुख नियामक किंवा प्राश्निक (पेपर सेंटर) किंवा तज्ञ म्हणून काम करील आणि शासनाकडून आणि महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळ किंवा विभागीय मंडळ यांच्याकडून सोपवण्यात येईल असे अन्य काम करील आणि याबाबत शासनाने किंवा मंडळाने त्या संदर्भात विहित केलेल्या नियमांनुसार कार्यक्षमता आणि शिस्तपालन यासाठी तो जबाबदार राहील;

(६) मुख्याध्यापक शिक्षणसंबंधाने त्यास सांगेल अशी इतर कामे करील आणि त्यासंबंधी तो देईल अशा सूचनांचे पालन करील;

(७) शाळा प्रमुखाच्या निदेशानुसार शाळेच्या एका पाळीकरिता जबाबदार राहील;

(८) दिशानिदेशन (ओरिएन्टेशन) पाठ्यक्रम शिकवून घेईल आणि ते यशस्वीरित्या पूर्ण करील;

(९) शिक्षण व शाळेचे प्रशासन यासंबंधाने मुख्याध्यापक त्यास वेळोवेळी सांगेल अशी इतर कामे करील आणि त्यासंबंधी तो देईल अशा सूचनांचे पालन करील.

३. पर्यवेक्षकाची कर्तव्ये ;

पर्यवेक्षक हा स्वतः ज्या वर्गाला किंवा वर्गांना स्वतः शिकवतो त्या वर्गाच्या किंवा वर्गांच्या बाबतीत शिक्षक म्हणून पार पाडावयाची त्यांच्या कर्तव्यांव्यतिरिक्त आणि मुख्याध्यापकाने किंवा उपमुख्याध्यापकाने वेळोवेळी प्रसृती केलेल्या अशा कोणत्याही सूचनांच्या अधिनतेने, -

(१) पर्यवेक्षकांकडे जो वर्ग किंवा जे वर्ग दिलेले असतील त्यांच्या संबंधातील कर्तव्ये पार पाडण्याच्या कामी मुख्याध्यापकास किंवा उपमुख्याध्यापकास तो सहाय्य करील;

(२) आपल्या अखत्यारीतील शिक्षकांची रोजवही ठेवील;

(३) आठवड्यातून किमान एकदा एक शिक्षकाच्या पाठाचे निरीक्षण करील आणि त्याचा अभिलेख ठेवील;

(४) मुख्याध्यापक किंवा उपमुख्याध्यापक देईल अशा सूचनांच्या अधिनतेने, आपल्या अखत्यारीतील शिक्षकांनी केलेल्या कामाचे पर्यवेक्षण करील आणि त्यांची वर्तणूक, शिस्तपालन आणि कार्यक्षमता याबद्दल तो जबाबदार असेल;

(मुख्याध्यापक किंवा उपमुख्याध्यापक शिक्षण संबंधाने त्यास सांगेल अशी इतर कामे करील आणि यासंबंधी तो देईल अशा सूचनांचे पालन करील;

(६) दिशा निदेशन (ओरिएन्टेशन) पाठ्यक्रम शिकवून घेईल आणि यशस्वीरित्या पूर्ण करील.

४. शिक्षकांची कर्तव्ये :

मुख्याध्यापक किंवा उपमुख्याध्यापक किंवा पर्यवेक्षक वेळोवेळी देईल अशा सूचनांच्या अधिनतेने शिक्षक, -

(१) आपल्या हवाली असलेल्या विद्यार्थ्यांचे शिक्षण कार्यक्षमरीतीने आणि प्रभावीपणे होण्यास मुख्यतः जबाबदार असेल;

(२) शाळेत वक्तशीरपणेहजर राहील आणि विहित करण्यात आलेल्या शाळेच्या तासांमध्ये शाळेत उपस्थित राहील आणि अध्यापन किंवा वर्गाचे काम यांकडे संपूर्ण लक्ष पुरवील आणि महिन्याच्या शेवटच्या दिवशी, संपलेल्या महिन्याच्या नोंदवह्या पूर्ण करण्यासाठी, पुढील महिन्यासाठी नोंदवह्या तयार करण्यासाठी; आणि मुख्याध्यापकास आवश्यक असेल त्याप्रमाणे इतर मासिक नोंदवह्या तयार करण्यासाठी; आणि मुख्याध्यापकास आवश्यक असेल त्याप्रमाणे इतर मासिक नोंदवह्या व अहवाल तयार करण्यासाठी कमीतकमी तीन तास इतका वेळ देईल;

(३) हजेरी घेईल आणि विद्यार्थ्यांना उपस्थितीचा अभिलेख ठेवील;

(४) आपल्या शाळेतील उपस्थित कायम ठेवण्यासाठी आणि त्यात सुधारणा करण्यासाठी शक्य ते सर्व प्रयत्न करील;

(५) आपल्या हवाली असलेल्या विद्यार्थ्यांची कोणतीही फी असल्यास, ती वसूल करील आणि मुख्याध्यापक निदेश देईल त्याप्रमाणे अशा फीची वसूल झालेली रक्कम त्याच्याकडे सुपूर्द करील;

(६) मुख्याध्यापक आवश्यक असेल त्याप्रमाणे आवश्यक त्या नोंदवह्या आणि इतर अभिलेख बिनचूक व्यवस्थित ठेवण्यात तो जबाबदार असेल;

(७) शाळेच्या कार्यक्रमांचे सर्वसाधारण आयोजन करणे, नियतकालिक व सहामाही परीक्षा घेणे सह-शालेय कार्यक्रम आयोजित करणे याबाबतीत मुख्याध्यापकास आवश्यक असेल त्याप्रमाणे त्याला मदत करील;

(८) विद्यार्थ्यामध्ये स्वछता आणि टापटीप या सवयी लावण्यास आणि शिस्तबद्ध वर्तनाबद्दल आदरभावने जोपासण्यास जबबाबदार राहील आणि त्या प्रयोजनासाठी आयोजित केलेल्या कार्यक्रमात सहभागी होईल;

(९) आपल्या विद्यार्थ्यामध्ये जातीय सलोखा व सदभाव वाढीला लावील आणि कोणत्याही विद्यार्थ्यांवर, त्यांचा धर्म, जात, समाज यांच्या आधारे कोणताही भेदभाव केला जाणार नाही अशी खबरदारी घेईल;

(१०) शैक्षणिक वर्षाच्या अगदी प्रारंभी आणि शक्यतर शैक्षणिक वर्ष सुरु झाल्यापासून एका आठवड्यात विषयावार आणि वर्गवार वार्षिक घटक योजना तयार करील;

(११) आपला अध्यपण कार्यक्रम तयार करील आणि खाली दर्शविल्याप्रमाणे त्याची अतिशय संक्षिप्तात नोंद ठेवील :-

(अ) (एक) तारीख; (दोन) वर्ग; (तीन) विषय;

(ब) अध्यापनाच्या कालावधीमध्ये शिकवावयाचा घटक (पूर्ण करावयाचा अभ्यासक्रम);

(क) अभ्यास विषयाच्या स्वरूपावर अवलंबून ज्यावर जोर देणे आवश्यक आहे असे शब्द, वाक्यप्रयोग, वाक्यप्रचार, कल्पना, तत्त्वे, सूत्रे, घटना यासारखे ठळक मुद्दे;

(ड) अध्यापनाची साधने किंवा प्रयोगनिर्देशने, कोणतीही असल्यास;

(इ) लिखाणाचे काम, पठण, ठळक वाचन यांसारख्या गृहपाठांचे स्वरूप;

(१२) विशेषतः भूगोल, इतिहास, विज्ञान, गणित, वाङमय इत्यादींसारख्या विषयांमधील घटक सादर करताना शाळेत उपलब्ध असलेल्या अध्यपन/अध्ययन सामुग्रीचा वापर करील. विज्ञान शिक्षक विहित अभ्यासक्रमावर हुकूम सर्व प्रयोग करून दाखवील आणि विद्यार्थ्यांकडून सर्व प्रात्यक्षिकांचे काम करून घेईल;

(१३) कामाच्या आखलेल्या प्रत्यक्ष आराखड्याप्रमाणे काम करील आणि त्यात कोणत्याही त्रुटी राहिल्या तर प्रत्येक महिन्याच्या अखेरीस संबंधित वर्गाच्या मासिक नोंदवहीत याबाबतची करणे नमूद करील आणि संबंधित मुख्याध्यापक किंवा उपमुख्याध्यापक किंवा पर्यवेक्षक यांच्याशी विचार विनिमय करून, असलेल्या त्रुटी किंवा उणिवा दूर करण्यासाठी उपाय योजील;

(१४) विद्यार्थ्यांना आठवड्याचा अभ्यास नेमून देईल, त्यामुळे संपूर्ण वर्षात प्रत्येक विद्यार्थ्याला प्रत्येक विषयातील आठवड्याची म्हणून ३० नेमीव अभ्यासकामे (Assignments) पूर्ण करणे शक्य होईल, परंतु एखाद्या शिक्षकाला एखाद्या विषयाचा एक भाग नेमून दिलेला असेल -- उदा. सामाजिक अभ्यास (सोशल स्टडीज) विषयांपैकी इतिहास किंवा भूगोल अथवा भौतिक विज्ञानापैकी किंवा रसायनशास्त्र, इत्यादी -- तर अशा बाबतीत त्या विशिष्ट भागाच्या बाबतीत नेमीव अभ्यासक्रमांची संख्या तेवढ्या प्रमाणात कमी होईल;

(१५) विद्यार्थ्याला नेमून दिलेल्या सामान्यपणे एका आठवड्याआड अशा आठवड्याच्या गृहपाठांची चिकित्सपणे तपासणी करील. वर्गामध्ये ५० पेक्षा अधिक विद्यार्थी असतील तर, त्या शिक्षकाने संपूर्ण वर्षामध्ये १५ च्या ऐवजी १२ गृहपाठ तपासले तरी चालेल;

(१६) प्रत्येक सत्रामध्ये प्रश्नपत्रिका तयार करून एक वस्तुनिष्ठ पद्धतीची चाचणी घेईल आणि पंधरवड्याच्या आत तपासणी केलेल्या उत्तरपत्रिका विद्यार्थ्यांना परत करील;

(१७) मुख्याध्यापकाने तयार केलेल्या आराखड्याप्रमाणे त्याला नेमून दिलेल्या विषयांमधील सहामाही आणि इतर परीक्षांच्या प्रश्नप्रत्रिका काढील आणि उत्तरपत्रिका विवेकबुद्धीन तपाशिल;

(१८) शासनाने आयोजित केलेल्या कोणत्याही परीक्षेसाठी आणि माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्र परीक्षा किंवा उच्च माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्र परीक्षांसाठी महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळ किंवा विभागीय मंडळाकडून नियुक्त केला गेल्यास परिक्षाचालक किंवा परीक्षा उपचालक किंवा पर्यवेक्षक म्हणून काम पाहिलं; आणि शासनाने आणि मंडळांनी संबंधित परीक्षांसाठी विहित केलेल्या नियमानुसार कार्यक्षमता आणि शिस्तपालन यांसाठी तो जबाबदार राहील;

(१९) शासनाने आयोजित केलेल्या कोणत्याही परीक्षेसाठी आणि माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्र किंवा उच्च माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्र परीक्षांसाठी परीक्षक किंवा सहाय्यक परीक्षक किंवा नियामक किंवा प्रमुख नियामक किंवा प्राश्निक किंवा तज्ञ म्हणून काम करील आणि शासनाकडून आणि महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळ किंवा विभागीय मंडळ यांच्याकडून सोपवण्यात येईल असे अन्य काम करील; आणि याबाबत शासनाने किंवा मंडळाने त्यासंदर्भात विहित केलेल्या नियमानुसार कार्यक्षमता आणि शिस्तपालन यांसाठी तो जबाबदार राहील;

(२०) दिशानिदेशां पाठयक्रम शिकून घेईल आणि तो यशस्वीपणे पूर्ण करील;

(२१) कामाच्या आणि उपस्थितीच्या विहित वेळांमध्ये मुख्याध्यापक किंवा उपमुख्याध्यापक किंवा पर्यवेक्षक त्यास शिक्षणासंबंधाने सांगेल अशी इतर कामे करील आणि त्यासंबंधी तो देईल त्या सूचनांचे पालन करील.

५. लिपिकवर्गाचे कर्तव्ये ;

(१) आर्थिक बाबीच्या संबंधातील कर्तव्ये; -

(अ) शाळेच्या व्यवहाराचे हिशेब ठेवणे;

(ब) सत्र (टर्म) फीच्या वसुलीचे हिशेब ठेवणे;

(क) विकास निधीचे हिशेब ठेवणे;

(ड) उच्च शिक्षण विभागाच्या वसुलीचे आणि व्यवहारांचे स्वतंत्र हिशेब ठेवणे;

(ई) फी वसूल करणे, नोंदवहीत नोंदी घेणे, पावत्या देणे आणि त्यांचे हिशेब ठेवणे;

(फ) बँकेत पैसे भरणे, बँकेतून पैसे काढणे आणि बिलांच्या आवश्यक त्या रकमा प्रदान करणे;

(ग) अर्थसंकल्प तयार करणे आणि तो अमलात आणणे;

(ह) जड वस्तुसंग्रह नोंदवही ठेवणे;

(ए) विज्ञान प्रयोगशाळेच्या साधनसामग्रीची जंत्री;

(ज) वेतन बिले, पुरवणी बिले तयार करणे आणि ती संबंधित प्राधिकाऱ्यांना सादर करणे;

(के) आयकर. सक्तीचे ठेव योजना, संचयी मुदतीची ठेव इत्यादींच्या व्यवहारांच्या बाबतीतील कामे पार पाडणे;

(ल) व्यवसाय कराच्या संबंधात वसूल केलेल्या रकमा जमा करणे;

(म) हिशेबांची लेखापरीक्षा करून घेणे;

(न) हिशेबांची विवरणपत्रे खात्याला सादर करणे;

(ओ) हिशेबांच्या तपासणीसाठी पूर्वतयारी करणे व ते तपासून घेणे;

(प) फी च्या रकमा बँकेत भरणे;

(क्यू) नियतकालिकांची वर्गणी भरणे;

(र) वरील लेखापरीक्षा ज्यांच्याशी संबंध असेल, त्या कामाच्या बाबी पार पाडणे;

(स) वेतनेतर अनुदानांशी संबंधित असलेल्या बाबींवर लक्ष ठेवणे;

(ट) शाळेला आवश्यक असेल अशी साधनसामग्री वरिष्ठांकडून तशा आशयाच्या सूचना मिळाल्यानंतर खरेदी करणे;

(उ) सर्व कर्मचाऱ्यांच्या वेतन निश्चितीशी संबंधित काम करणे.

(२) अध्यापकवर्गाच्या संबंधातील कर्तव्ये :--

(अ) खात्याला, अध्यापकवर्गाच्या संबंधातील माहिती पुरविणे;

(ब) त्यांची सेवापुस्तके व रजेचे हिशेब ठेवणे;

(क) त्यांची वेतन बिले तयार करणे आणि त्यांच्या स्वाक्षऱ्या व प्रतिस्वाक्षऱ्या घेणे;

(ड) सेवापुस्तकांत वेळोवेळी नोंदी करणे आणि नोंदीसमोर त्यांच्या सह्या घेणे;

(ई) त्यांच्या भविष्यनिर्वाह निधीचे हिशेब ठेवणे;

(फ) भविष्यनिर्वाह निधीमधून अग्रीम/कर्ज मंजूर करण्यासाठी त्यांचे अर्ज सादर करणे;

(ग) त्यांची सेवानिवृत्तीची कागदपत्रे तयार करणे;

(ह) त्यांच्या नेमणूक पत्रांचा मसुदा तयार करणे;

(आय) त्यांच्या कार्यमुक्तीची ज्ञापने तयार करणे;

(ज) त्यांची वार्षिक उत्पन्न प्रमाणपत्रे तयार करणे;

(के) आयकर, व्यवसाय कर, संचती मुदतीची ठेव, आयुर्विमा इत्यादींसाठी त्यांच्या वेतनामधून कापलेल्या रकमांचा भरणा करणे;

(ल) त्यांची वेतन निश्चिती करण्याच्या संबंधातील काम करणे;

(म) शिक्षकांच्या सेवाविषयक बाबींच्या संबंधातील फाईल ठेवणे.

(३) कार्यलयाच्या संबंधातील इतर कर्तव्ये :--

(अ) शासनाशी, माध्यमिक शालांत परीक्षा मंडळाशी, व्यवस्थापक वर्गाशी, इतर आस्थापनाशी करावयाच्या पत्रव्यवहाराचे मसूद तयार करणे;

(ब) आवक व जावक नोंदवह्या ठेवणे;

(क) शासनाने आणि माध्यमिक शालांत परीक्षा मंडळाने वेळोवेळी दिलेल्या सूचनांचे पालन करणे आणि आवश्यक असेल तेव्हा त्या सूचना शिक्षक, शिक्षकेतर कर्मचारी, शाळेतील विद्यार्थी आणि त्याचे पालक त्यांच्या निदर्शनास आणणे;

(ड) पत्राचे मसुदे, वेतन बिले आणि विवरणपत्रे तयार करणे आणि टंकलेखनाचे काम करणे;

(ई) विद्यार्थ्यांच्या आईवडिलांना/पालकांना आवश्यक ती माहिती पुरविणे;

(फ) हजेरीपट तयार करणे आणि देय वेतनेतर अनुदानाच्या बाबींच्या संबंधातील काम करणे;

(ग) विषयावार निवड फाईल, अभिलेख, फी नोंदवही आणि शाळेची सर्वसाधारण नोंदवही ठेवणे;

(ह) शाळेच्या संबंधात आवश्यक असतील असे पत्राचे नमुने, विवरणपत्रे, इत्यादी चक्रमुद्रित; करून घेणे;

(ए) शाळेच्या परीक्षा, शासनाने आणि माध्यमिक शालांत परीक्षा मंडळाने आयोजित केलेल्या परीक्षा हिंदी, इंग्रजी, चित्रकला इत्यादी विषयाच्या परीक्षा यासंबंधातील कोकम करणे;

(ज) तालिकांच्या (कॅटलॉग) पडताळणीच्या कामी मुख्याध्यापकाला मदत करणे;

(क) आपणांकडे सोपवण्यात येतील अशी इतर कार्यालयीन कामे पार पाडणे;

(ल) विभागाने आयोजित केलेला दिशार्निदेशन पाठ्यक्रम शिकवून घेणे आणि विभागीय परीक्षा देवे आणि ते/त्या यशस्वीपणे उत्तीर्ण करणे.

(४) विद्यार्थ्यांच्या संबंधातील कामे :--

(अ) सर्वसाधारण कामे :

(१) शाळा सोडल्याचे दाखले आणि इतर प्रमाणपत्रे तयार करणे आणि खऱ्या प्रतींच्या संबंधातील काम करणे;

(२) राज्य परिवहनाची किंवा रेल्वे प्रवास, सवलत किंवा इतर सवलती यांच्या संबंधातील माहिती पुरवणे;

(३) हाती आलेले नमुने आणि आलेली प्रमाणपत्रे तपासणे;

(४) क्रीडा स्पर्धा आणि नाटके इत्यादीसारखे इतर विविध कार्यक्रम यांच्या संबंधातील पत्रव्यवहार करणे;

(५) आपणाकडे सोपवण्यात येतील अशी इतर कामे पार पडणे.

(ब) विद्यार्थ्यांना फीमध्ये द्यावयाच्या सवलती/शिष्यवृत्या देण्याच्या संबंधातील कर्तव्ये:

(१) फी सवलतीच्या संबंधातील प्रपत्रे (फार्मस) वाटणे, ती प्रपत्रे गोळा करणे आणि ती तपासणे, ती प्रपत्रे योग्य त्या नमुन्यामध्ये सादर करणे आणि जेथे आवश्यक असेल तेथे जिल्हा परिषदेची मान्यता मिळवणे, त्यानंतर बिले तयार करणे आणि सादर करणे आणि योग्य ती पावती घेऊन बिलाच्या रकमा वाटणे;

(२) किमान आवश्यक मर्यादेपेक्षा कमी उपस्थिती असलेल्या विद्यार्थ्यांना पत्रे लिहिणे;

(३) माध्यमिक शाळा आणि पूर्व माध्यमिक शाळा शिष्यवृत्त्यांच्या संबंधातील (विभागाला कळवावयाच्या त्यांच्या उपस्थितीच्या संबंधातील माहितीसह) आणि मागासवर्गीय विद्यार्थी, शाळा शिक्षकांचे व कर्मचाऱ्यांचे पाल्य, युद्ध कामगिरीबद्दलचे सवलत धारक, स्वातंत्र्य सैनिक, अपंग विद्यार्थी इत्यादींना अनुज्ञेय असलेल्या सवलतींच्या संबंधातील पत्रव्यवहार करणे, बिल तयार करणे आणि रकमांचे वाटप करणे इत्यादींसह सर्व कामे पार पडणे.

(क) शासनाने आयोजित केलेल्या आणि माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्र परीक्षांच्या संबंधातील कर्तव्ये:

(१) नियमित विद्यार्थ्यांचे अर्ज तपासणे आणि सबंध माहिती त्यात भरणे;

(२) अर्ज आणि फी विहित कालमर्यादेत शासनाकडे किंवा, प्रकरणपरत्वे, महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळाकडे अगर विभागीय मंडळाकडे पाठविणे;

(३) परीक्षा फीचे हिशेब ठेवणे;

(४) अर्जाच्या नमुन्याची कार्यालयीन प्रत तयार करणे;

(५) निकाल जाहीर करण्याच्यावेळी गुणपत्रिकांचे वाटप करणे;

(६) शासनाने दिलेल्या प्रमाणपत्रांचे, माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळ अगर विभागीय मंडळाकडून मिळालेल्या माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्रांचे/उच्च माध्यमिक शालांत प्रमाणपत्रांचे वाटप करणे;

(७) परीक्षांच्या संबंधातील व्यवस्थेविषयी पत्रव्यवहार करणे;

(८) विद्यार्थ्यांना परीक्षेबाबत माहिती देणे;

(९) प्रवेश पत्रांचे (Admission Cards) वाटप करणे;

(१०) परीक्षेत उत्तीर्ण झालेल्या विद्यार्थ्यांना प्रमाणपत्रांचे वाटप करणे;

(११) उत्तरपत्रिकांच्या फेरतपासणीसाठी आलेल्या अर्जांची छाननी करणे आणि ते मंडळाकडे पाठवणे;

(१२) परीक्षेच्या निकालांची सर्वसाधारण नोंदवहीत नोंद करणे;

(१३) प्रमाणपत्रांच्या दुसऱ्या प्रती देण्याच्या कामी मुख्याध्यापकाला मदत करणे;

(१४) मंडळाकडून जशी व जेव्हा माहिती मागविण्यात येईल तेव्हा सबंध माहिती पुरविण्याच्या कामी मुख्याध्यापकाला मदत करणे;

(१५) खाजगी विद्यार्थ्यांचे फॉर्मस् भरणे, ते मंडळाकडे पाठविणे आणि त्याबाबतीत पत्रव्यवहार करणे;

(१६) राष्ट्रीय शिष्यवृत्त्यांच्या संबंधातील पत्रव्यवहार करणे;

(१७) विविध परीक्षा घेण्यामध्ये मुख्याध्यापकाला मदत करणे आणि अशा परीक्षांसाठी विहित करण्यात आलेल्या नियमांनुसार कार्यक्षमता आणि शिस्त पालन यासाठी जबाबदार असणे.

टीप :- एकापेक्षा अधिक लिपिकीय पदे असलेल्या शाळांच्या बाबतीत, सर्व शिक्षकेतर कर्मचार्‍यांच्या कामाचे पर्यंपेक्षण, नियंत्रण आणि समन्वय करण्याच्या कामी वरिष्ठतम व्यक्ती मुख्याध्यापकाला मदत करील आणि मुख्याध्यापक, लिपिकांमध्ये कामे योग्य रीतीने वाटून देईल.

                                                                      महाराष्ट्राचे राज्यपालाच्या आदेशानुसार व नावाने,

                                                                                                (यथार्थ अनुवाद)

                                                                                                   न. व. पाटील,

                                                                                        भाषा संचालक, महाराष्ट्र राज्य